Byłoby o wiele łatwiej żyć bez niej. Sumienie to zdolność osoby do oceny swojej odpowiedzialności wobec innych ludzi, w oparciu o zasady moralne istniejące w społeczeństwie.
Sumienie z pewnością zajmuje pierwsze miejsce wśród kategorii moralnych. To najbardziej tajemnicza kategoria moralna. Ma wartość tylko wtedy, gdy jest nie tylko zewnętrznym przejawem narzuconych przez społeczeństwo cech etycznych, ale gdy przeradza się w wewnętrzną konieczność człowieka.
Od czasów starożytnych człowiek próbował znaleźć wyjaśnienie zjawiska sumienia. Uważano ją za wrodzoną cechę, która nie podlega badaniu, a nawet boskiemu oświeceniu, spływającemu na człowieka jako łaska lub w wyniku pewnych wydarzeń.
Obecność sumienia w człowieku jest jednoznacznie niemożliwa bez jego zmysłowego stosunku do świata. Ponadto pojęcie sumienia jako głównej kategorii moralnej sąsiaduje z pojęciem dobra i zła. Człowiek kieruje się definicją „co jest dobre, a co złe”. Jeśli mimo to wykonuje jakieś działania, odbiegając od „dobrego-złego” punktu orientacyjnego, jego sumienie zaczyna go dręczyć. Zatem pojęcie sumienia jest niemożliwe bez doświadczenia. Hegel nazwał również sumienie „lampą moralną oświetlającą dobrą drogę”.
Tajemnicą sumienia jest to, że należy ona nie tylko do kategorii świadomości, ale i nieświadomości. Czasami człowiek chce uciec od zasad moralnych, zrezygnować, ale przeszkadza mu sumienie, to znaczy ta kategoria moralna i etyczna często nie może być kontrolowana przez rozum. Według psychologów nie każdy ma rozwinięte sumienie. Charakteryzuje ludzi obdarzonych bogatym światem wewnętrznym, względną wolnością, zdolnością współczucia i współczucia, wysokim poziomem wymagań własnych. Bez tego ukształtowanie sumienia jako kategorii moralnej jest niemożliwe.
W etyce światowej istnieją różne definicje sumienia. Według Heideggera sumienie jest wezwaniem do wolności. Sprawia, że człowiek wraca z utraconego świata do świata realnego, opartego na kategorii „nic”. Ciekawe spojrzenie na sumienie kazachskiego naukowca Shakarima, który uważa, że aby zmienić świat i człowieka jako całość, konieczne jest zaszczepienie sumienia. Należy to robić od najmłodszych lat i przez całe życie, aby człowiek mógł zobaczyć swoje wady. Realizując je, może stać się lepszy.
Sumienie jest więc najważniejszą kategorią etyki, która określa moralną odpowiedzialność człowieka wobec siebie i społeczeństwa. Łączy racjonalne i emocjonalne składniki osoby. Jeśli jakieś czyny powodują w człowieku dysharmonię, wstyd, możemy powiedzieć, że sumienie jest w nim obecne i to jest dobre.
