Życia nie można cofnąć - śpiewa się w słynnej piosence. Filozoficzne rozumienie czasu, analogiczne do słów pieśni, znajduje odzwierciedlenie w stwierdzeniu „do tej samej rzeki dwa razy wejść nie można”.
Wyrażenie „nie możesz wejść dwa razy do tej samej rzeki” przypisuje się starożytnemu greckiemu filozofowi Heraklitowi z Efezu. Dotarły do nas tylko fragmenty jego traktatu „O naturze”. Traktat składał się z trzech części: „O naturze”, „O państwie”, „O Bogu”.
Pełniej to zdanie wygląda tak: „Nie możesz dwa razy wejść do tej samej rzeki i nie możesz dwa razy złapać śmiertelnej natury w tym samym stanie, ale prędkość i szybkość wymiany rozprasza się i ponownie zbiera. Narodziny, pochodzenie nigdy się nie kończy. Słońce jest nie tylko nowe każdego dnia, ale wiecznie i ciągle nowe.” Choć nie można ręczyć za autentyczność autorstwa, niektórzy badacze podważają to, np. A. F. Losev.
Jest też inna interpretacja, która nieco zmienia sens filozoficzny: „Na rzekach wchodzących do tych samych rzek raz jeden płynie, innym razem inna woda”.
Jak można rozumieć to wyrażenie?
Wyrażenie może powodować zamieszanie, jeśli postrzegasz rzekę jako zjawisko statyczne, pojęcie geograficzne lub topograficzne. Bez zagłębienia się w filozofię trudno zrozumieć, dlaczego nie można dwukrotnie wejść do rzeki, na przykład Klyazma, jeśli osoba wykąpała się, wyszła, wyschła i postanowiła ponownie się zanurzyć. W takim utylitarnym sensie wyrażenie traci sens.
Trzeba przynajmniej przedstawić rzekę jako ekosystem, wtedy wszystko się ułoży. W czasie, gdy człowiek był na brzegu, w wodzie zaszły nieodwracalne zmiany - niektóre ryby zjadły robaka, zmieniła się równowaga żywych organizmów, kamień spadł gdzieś daleko do wody i zmienił objętość rzeki. Zmienił się nawet układ fal, podobnie jak sam człowiek dorósł na czas, kiedy odpoczywał na brzegu.
Pod tym względem wyrażenie jest bliskie bardziej znanemu - „wszystko płynie, wszystko się zmienia”. Blisko, ale nie do końca, ponieważ w oświadczeniu Heraklita więcej uwagi poświęcono tematowi percepcji.
Postrzeganie wypowiedzi w sensie praktycznym
Osoba decydująca się na powrót do przeszłości skazana jest na obmycie przez „inne wody”. Nie lepiej, nie gorzej, po prostu inaczej. Brakuje w tym elementu zbudowania, więc analogia z rosyjskim przysłowiem „rozbitego kubka nie można przykleić” nie jest do końca słuszna. Klejony kubek tworzy wygląd przeszłości, ale pęknięcie będzie stale przypominać o problemie z przeszłości.
Wejście do innej rzeki nie wiąże się w żaden sposób z doświadczeniami z poprzedniego życia, jakimikolwiek porażkami czy sukcesami. Osoba, która zdecyduje się wrócić, nigdy nie będzie w stanie powtórzyć tego, co się wydarzyło, a nawet zwykłe statyczne rzeczy zmienią się nie tylko w relacji, ale możliwe, że w pozytywnym kierunku.
