Pieniądze to wyjątkowy produkt, który można wymienić na dowolny inny. W większości krajów świata emitowane są banknoty i monety, które są uznawane za główny środek płatniczy za zakupy i usługi w całym stanie. Krajowy system walutowy jest dynamiczny. W razie potrzeby rząd wprowadza do niej zmiany i uzupełnienia. Najbardziej radykalne przemiany zachodzą w okresie reformy monetarnej.
Przyczyną reformy systemu monetarnego kraju może być uzasadniona potrzeba wzmocnienia waluty krajowej. Zmniejszenie roli pieniądza, jego znaczna deprecjacja, niestabilność rynku towarów i usług oraz spadek siły nabywczej ludności prowadzą do radykalnej reorganizacji mechanizmu finansowego.
Wybór konkretnych metod transformacji podaży pieniądza zależy od struktury władzy politycznej, rozwarstwienia społecznego społeczeństwa oraz poziomu rozwoju gospodarczego. Reformę inicjuje rząd kraju. Wszelkie zmiany w systemie monetarnym dokonywane są wyłącznie na podstawie aktów ustawodawczych, które przeszły wieloetapową analizę ekonomiczno-prawną i zostały zatwierdzone przez głowę państwa.
Mechanizm przekształceń poprawiających finanse państwa obejmuje wycofywanie z obiegu dotychczasowych banknotów i emisję nowych. Jednocześnie zmienia się nie tylko rodzaj banknotu czy monety, ale także jego naturalne oparcie, tzw. „złota zawartość”. Zmieniają się jednostki pieniężne dla wszystkich systemów obrotu finansowego: dla płatności bezgotówkowych i dla gotówki. Przeszacowaniu podlega również kurs pieniądza krajowego na światowym rynku walutowym.
Najczęstsze formy reformy monetarnej to nuulacja, dewaluacja, denominacja i rewaluacja. Zerowanie to szybkie jednorazowe usunięcie z obiegu zamortyzowanej papierowej waluty. Metoda ta służy do spowolnienia procesów inflacyjnych. Nullifikację stosuje się również w krajach, w których po zmianie ustroju dotychczasowe banknoty i monety straciły moc prawną.
Dewaluacja jest rozumiana jako taka reforma, w trakcie której rząd powoduje spadek wartości banknotów. Na podstawie aktu ustawodawczego, od określonej daty, zabezpieczenie złotem jednostki walutowej jest redukowane lub kurs waluty krajowej spada w porównaniu z walutą zagraniczną.. Najczęściej ta metoda służy odbudowie systemu finansowego państwa po kryzysie lub w przypadku znacznego deficytu bilansu płatniczego.
Rewaluacja jest dokładnie odwrotną metodą reformy systemu monetarnego. Polega na zwiększeniu stanu zawartości złota w minimalnej jednostce monetarnej. W rzeczywistości kurs waluty krajowej rośnie na światowym rynku finansowym. Rewaluacja jest rzadkim zjawiskiem w świecie pieniądza. W wyniku działań rewaluacyjnych wzrastają ceny eksportowanych towarów, zmniejszając tym samym międzynarodową konkurencyjność kraju. Metoda ta pozwala jednak ograniczyć wzrost podaży pieniądza poprzez ograniczenie importu kapitału zagranicznego do kraju.
Ostatnim rodzajem reformy monetarnej jest denominacja. Jego istota polega na pomniejszeniu o stan nominalnej wartości pieniądza. W swojej podstawowej formie nominał można przedstawić jako wykreślenie zer, w których uzyskuje się 100 lub 10, a nawet 1 na 1000. Wszystkie rodzaje transakcji pieniężnych są przeliczane w ustalonym stosunku: taryfy, ceny, płace itp. Nominał usprawnia system monetarny po inflacji i upraszcza procedurę wewnętrznych rozliczeń finansowych.
Przeprowadzenie reformy monetarnej można uznać za skuteczne, jeśli jej rezultaty zostaną zachowane przez długi czas. Nowa jednostka monetarna musi być wspierana przez zestaw środków rządowych, aby poprawić ogólną politykę pieniężną.
