Rosyjski marksizm jako ruch filozoficzny, społeczny i polityczny powstał pod koniec XIX wieku, po utworzeniu grupy Emancypacja Pracy, kierowanej przez G. V. Plechanow. Zrywając z reakcyjnymi ideami populizmu, pierwsi rosyjscy marksiści położyli podwaliny pod ustanowienie materializmu dialektycznego i historycznego na ziemi rosyjskiej.
Pierwszy rosyjski marksista G. V. Plechanow
Georgy Valentinovich Plechanov jest uważany za pierwszego rosyjskiego marksistę. W 1883 r. wraz z grupą towarzyszy broni, porwanych ideami Marksa i Engelsa, Plechanow stworzył organizację o nazwie Wyzwolenie Pracy. Głęboko zagłębiając się w dzieła twórców naukowej ideologii proletariatu, rosyjscy marksiści rozpoczęli nieprzejednaną walkę z filozoficznymi ideami populizmu, które stały na stanowiskach idealistycznych.
Podczas swojego życia G. V. Plechanow stworzył kilka fundamentalnych dzieł filozoficznych, w których rozwinął idee materializmu dialektycznego. Główne prace Plechanowa na temat filozofii marksizmu to „O rozwoju monistycznego poglądu na historię” i „Podstawowe kwestie marksizmu”. Autor przywiązywał szczególną wagę do połączenia metody dialektycznej w pojmowaniu historii z materialistycznymi poglądami na społeczeństwo.
W I. Lenin jako największy teoretyk marksizmu”
Władimir Iljicz Uljanow (Lenin) jest słusznie uważany za największy i światowy autorytet w dziedzinie filozofii marksistowskiej. Jego działalność rewolucyjna rozpoczęła się w połowie ostatniej dekady XIX wieku. Lenin spędził dużo czasu na dogłębnym studiowaniu spuścizny Marksa, skupiając się na jego materialistycznej filozofii. Przyszły przywódca proletariatu słusznie uważał, że praktyka ruchu rewolucyjnego musi mieć solidne podstawy filozoficzne.
Lenin był całkowicie przesiąknięty ideami Marksa, że cała historia poglądów filozoficznych składa się z nieprzejednanej walki między idealizmem a materializmem. Lider rosyjskich marksistów wszechstronnie i głęboko opracował materialistyczną teorię poznania, która przybrała postać teorii refleksji Lenina. Lenin prowadził propagandę idei marksistowskich w ciągłej walce z idealistami i tymi jego towarzyszami broni, którzy próbowali wypaczyć zasady materializmu historycznego i dialektycznego. Lenin jest autorem wielu dzieł filozoficznych, z których za główną uważa się książkę „Materializm i empiriokrytycyzm”.
Filozoficzne poglądy A. V. Łunaczarski
Anatolij Wasiljewicz Łunaczarski, wybitna postać w ruchu socjaldemokratycznym przedrewolucyjnej Rosji, również przyczynił się do rozwoju filozofii marksistowskiej. Należy jednak zauważyć, że w swoich poglądach nie zawsze był konsekwentny, za co był poddawany sprawiedliwej i bezlitosnej krytyce ze strony Lenina. Po klęsce pierwszej rewolucji rosyjskiej Łunaczarski posunął się nawet do pozycji machizmu, eklektycznego nurtu filozoficznego, który przeciwstawiał się materialistycznemu światopoglądowi. Kiedyś próbował też łączyć marksizm z religią.
Następnie Lunacharsky zrewidował swoje poglądy filozoficzne, zwracając się w stronę klasycznego marksizmu. Napisał szereg prac, które poruszały problematykę filozoficznego rozumienia religii, estetyki i kultury proletariackiej. Wraz z początkiem sowieckiego etapu w rosyjskiej filozofii A. V. Łunaczarski odszedł od badań teoretycznych i zaczął zajmować się zagadnieniami związanymi z edukacją i kulturą.
