Słowo „wrażliwy” dosłownie oznacza „wrażliwy”. Okres wrażliwy to okres wieku w życiu człowieka, charakteryzujący się szczególną wrażliwością na określone wpływy.
Możliwości formowania i rozwoju psychiki nie można nazwać nieograniczonymi: dla ukształtowania się każdej funkcji umysłowej natura ściśle odmierzyła czas. Jeśli dziecko z jakiegoś powodu (na przykład z powodu ubytku słuchu) nie nauczyło się mówić przed ukończeniem 5 roku życia, prawie niemożliwe jest późniejsze rozwinięcie mowy, nawet jeśli słuch zostanie przywrócony. Osobie, która straciła wzrok w dzieciństwie i zobaczyła wzrok w wieku dorosłym, niezwykle trudno jest nauczyć się „używać” wzroku.
We wszystkich powyższych przykładach pominięto czas, w którym w całym ciele, aw szczególności w ośrodkowym układzie nerwowym, zaistniały sprzyjające warunki do tworzenia odpowiednich funkcji. Gdy ten czas minął, zewnętrzne wpływy nie miały już żadnego specjalnego znaczenia – układ nerwowy nie mógł na nie „odpowiedzieć”.
Każdy wrażliwy okres odpowiada pewnym nowotworom psychicznym - tym funkcjom i właściwościom, które wcześniej nie istniały. Pojawienie się nowotworów to jakościowy skok w rozwoju umysłowym. Warunki do takiego skoku są tworzone przez dojrzewanie odpowiednich części mózgu i narządów funkcjonalnych. Ale te warunki pozostaną niezrealizowaną możliwością, jeśli nie spotkają się z „odpowiedzią” środowiska, w którym dziecko się rozwija.
Jednym z warunków rozwoju umysłowego jest umieszczenie dziecka w sytuacji społecznej odpowiadającej okresowi wrażliwemu. Na przykład wiek od 7 do 10 lat jest wrażliwy na powstawanie arbitralnych zachowań, uwagi i innych procesów umysłowych. Odpowiednie warunki zewnętrzne stwarza edukacja szkolna wraz z jej wymaganiami.
Rozwój zostaje zakłócony, jeśli środowisko nie odpowiada możliwościom okresu wrażliwego. Na przykład wiek od 1, 5 do 2, 5 lat jest szczególnie korzystny dla przyswajania norm językowych. Jeśli w tym czasie dorośli nadal „seplenią”, rozmawiając z dzieckiem w specjalnym „dziecinnym” języku, powtarzając wymyślone przez niego „słowa”, może to spowodować opóźnienie rozwoju mowy. Prawidłowy rozwój mowy zarówno w tym okresie, jak iw przyszłości ułatwia poprawna, kompetentna mowa dorosłych, którą dziecko powinno słyszeć.
Kolejnym ważnym warunkiem rozwoju umysłowego jest włączenie dziecka w czynności odpowiadające okresowi wrażliwemu. Na przykład dla nastolatka głównym zajęciem jest zazwyczaj interakcja społeczna z rówieśnikami. Jeśli nastolatek pod presją dorosłych nadal skupia się na szkole kosztem komunikacji, w przyszłości może mieć trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, nawet jako dorosły.
Najbardziej uderzającym przykładem pomijania wrażliwych okresów rozwoju są tragedie dzieci Mowgli. W szczególności ludzkie funkcje umysłowe u tych dzieci mogły być kształtowane w bardzo ograniczonym zakresie lub nawet w ogóle nie działać, ponieważ wrażliwe okresy kształtowania się tych funkcji już minęły.
